Λόγω της μεγάλης έκτασής του, το υπόμνημα στη “Fata Morgana” ολοκληρώνεται σε τρεις συνέχειες. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει γενική εισαγωγή στο ποίημα και υπόμνημα στους στίχους 1-8 (δείτε το δεύτερο μέρος εδώ και το τρίτο εδώ).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«Φάτα Μοργκάνα», αφηγείται ο Νίκος Καββαδίας στον Μήτσο Κασόλα, σε μια συνομιλία που αποτελεί κλειδί για την κατανόηση του ποιήματος,

…είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει στη Σικελία, στο στενό, ή στη Νάπολη απόξω, νύχτα, τρεις η ώρα, και παρουσιάζει τρεις γυναίκες που χορεύουν στον ορίζοντα. Μετά σβήνει. Κρατά ένα δυο λεπτά, τρεις η ώρα τη νύχτα, πάντα την ίδια εποχή. Καμιά φορά μπορεί να είναι και ηλιακό φαινόμενο και να το βαστάει κάποιο σύννεφο και το παρουσιάζει μετά. […]

– Εσύ το είδες αυτό το φαινόμενο;

– Δύο φορές.

– Μη μου πεις… Έχουνε σχήμα; Πώς είναι;

– Έχουνε σχήμα, κανονικό σχήμα, με τα πέπλα τους, τα μαλλιά τους, λυσίκομες, σε ανατριχιάζει αυτό το φαινόμενο.

– Αλήθεια, με συγχωρείς που σε ξαναρωτάω, το ’χεις δει εσύ αυτό το θέαμα με τα μάτια σου;

– Ναι, βρε παιδάκι μου, πολλές φορές. Αυτό το θέαμα μάλιστα το είδα, την πρώτη φορά, με έναν Καραντώνη. Αυτός με φώναξε. “Δεν ξέρω τίποτα”, μου λέει. Ξάδερφος πρώτος του Αντρέα του ύπαρχου στο καράβι. Αλλά αντικατοπτρισμούς έχω δει πολλές φορές. Έχω δει το Αλγέρι και μετά τους μιναρέδες του στην Ερυθρά. Και λες, αυτό δεν είναι Κάιρο, Αλεξάνδρεια, είναι τ’ Αλγέρι, που το ξέρεις. Γιατί μπαίνοντας μετά στο παλιό ντοκ, βλέπεις τι έχει, πόσα φανάρια κλπ.

Στο ποίημα αυτό, όμως, από τη συλλογή «Τραβέρσο» (1975), η Φάτα Μοργκάνα είναι κάτι περισσότερο από απλό μετεωρολογικό φαινόμενο: είναι η προαιώνια μορφή της Γυναίκας με τον υπαρξιακό της δυισμό, κάτι ανάμεσα σε Δαίμονα και σε Άγγελο, που παρασύρει το αρσενικό σε μια ακατάσχετη πορεία προς την ηδονή, πορεία που παραδόξως είναι ταυτόχρονη και ταυτόσημη με την πτώση και τον θάνατο.

Όλες οι αντίνομες υποστάσεις της Γυναίκας στον Καββαδία, η Μάνα και η Ερωμένη, η Πόρνη και η «Τίμια», η Μάγισσα κι η Παναγιά, η εξωτική Τσιγγάνα της Βαβυλώνας και το απλό κορίτσι ενός νησιού στην άγονη γραμμή (μια «Εύα από την Κίο»), είναι Ένα — «και το Ένα ετούτο δεν υπάρχει», όπως θα έλεγε κι ο Καζαντζάκης: είναι μια φάτα μοργκάνα, ένας απατηλός αντικατοπτρισμός, ένα σχεδόν ειρωνικό παιγνίδισμα του φωτός και της θερμοκρασίας του αέρα, ένας προορισμός που συνεχώς μετακινείται και στον οποίο οι ναύτες δεν πρόκειται να φτάσουν ποτέ (πρβλ. από το «Μαρέα»: «τη νύχτα οι ναύτες κυνηγάνε το φεγγάρι…»). Η ξαφνική και φευγαλέα εμφάνιση αυτής της φάτα μοργκάνα είναι πικρή, σχεδόν σαδιστική: δίνει προς στιγμήν στον ναυτικό την ψευδαίσθηση της ευτυχίας, τον μεταθέτει για ένα δευτερόλεπτο στο μάτι του κυκλώνα (στ. 29-32), μακριά από τη χαοτική περιδίνηση (στ. 37-40)· όμως, όταν το αδύναμο αυτό κουκούλι ευτυχίας τελικά σπάσει από τους σφοδρούς ανέμους της πραγματικότητας (βλ. γράμμα προς τη Θεανώ Σουνά), η πτώση είναι ακόμη πιο σφοδρή.

Όταν το νοερά κέντρο που αποζητεί αυτός ο αιώνια απόκεντρος, αφού φανεί για μια στιγμή στον ορίζοντα, και πάλι απομακρυνθεί, η αίσθηση του αποπροσανατολισμού γίνεται πλέον απόλυτη.

Ολόκληρο το άρθρο μπορείτε να το διαβάσετε στο antonispetrides.wordpress.com


Προηγούμενο άρθροΠιο βαθιά κυλάει το νερό…Μια βραδιά με τη Μάρω Δούκα
Επόμενο άρθροΜαθητές από το 2ο Γυμνάσιο Διδυμοτείχου στον ΥΦΥΠΑΙΘ Αλέξανδρο Δερμεντζόπουλο
Ο Αντώνης Κ. Πετρίδης (γεν. 1975) είναι αριστούχος απόφοιτος κλασικής φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Cambridge (Trinity College). Υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πρόγραμμα “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα κινούνται κυρίως γύρω από το αρχαίο ελληνικό θέατρο και την ελληνιστική λογοτεχνία. Από το 2009 ανήκει στην ομάδα που συνέγραψε και εποπτεύει την εφαρμογή του Νέου Αναλυτικού Προγράμματος για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών στη Μέση Εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας έχει αναλάβει την πτυχή της Αρχαίας Γραμματείας από Μετάφραση στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.