Του Νίκου Τσούλια
Γεννιέται και συνυπάρχει μαζί με τη συγκρότηση της ταυτότητάς μας. Είναι ουσιαστική ανάγκη που μας συνοδεύει σ’ όλη τη ζωή. Δύσκολα θα βρεθεί άνθρωπος που δεν θα την έχει ενσωματωμένη με έναν απόλυτα αξεχώριστο τρόπο στην προσπάθειά του για τον αέναο σχηματισμό του ειδώλου του και του αυτοπροσδιορισμού του.
Από την ώρα που συνειδητοποιούμε την ύπαρξή μας αρχίζει η ανάγκη να διαμορφώνουμε το «εγώ» σε σχέση με τους «άλλους», και στην επικράτεια του «εγώ» οριοθετούμε πάντα ένα κομμάτι από τους «άλλους», που είναι κομμάτι δικό μας, κομμάτι που μοιραζόμαστε χωρίς να αισθανόμαστε καμιά περαιτέρω αποσαφήνιση. Κατακτάμε την πρώτη μας «ματιά» στον κόσμο μέσα από την συμπερίληψή μας με άλλους, Και είναι η οικογένεια το πρώτο πεδίο αναφοράς που διαμορφώνει την ανάγκη του ανήκειν ως συστατικό στοιχείο της προσωπικότητάς μας.
Η γλωσσική μας ένταξη και κατάκτηση θα γίνει ο μεγάλος τόπος αναφοράς μας, το πολιτισμικό ανήκειν μας χωρίς να μπορούμε να βγούμε έξω από τα σύνορά του τουλάχιστον για τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Αλλά η ανάγκη του ανήκειν θα παίρνει όλο και πιο νεότερες μορφές ανάλογα με τις επιλογές της ζωής μας και με την κοινωνική μας ένταξη, η οποία πάντα είναι πολυεπίπεδη και πολυπρισματική.
Η συγκρότηση της παρέας και της φιλίας θα σχηματίσει το δεύτερο πυρήνα του ανήκεινμετά από εκείνον της οικογένειας και ανεξάρτητα από το αν αλλάζει ο κύκλος των ανθρώπων που τον αποτελεί θα παραμένει πάντα ισχυρός και απόλυτα αναγκαίος. Εδώ νιώθουμε ασφάλεια και θεωρούμε ότι έχουμε επιπρόσθετα στηρίγματα στον αγώνα της ζωής. Κύκλοι του ανήκειν θα διαμορφώνονται με το πέρασμα του χρόνου και άλλοι θα προστίθενται σταθερά σαν τις φλούδες του κρεμμυδιού στο όλο πολυσύνθετο σκηνικό των κύκλων του ανήκειν και άλλοι θα μετασχηματίζονται ή και θα εξαφανίζονται.
Η επιλογή ποδοσφαιρικής ή άλλου αθλήματος ομάδας θα γίνει για τα περισσότερα αγόρια ένας κύκλος του ανήκειν που θα παίρνει και χαρακτηριστικά ομαδοποίησης και συχνά τυφλής ένταξης. Η προσωπική προτίμηση ενός μουσικού ρεύματος, μιας καλλιτεχνικής τάσης ακόμα και μιας ιδιαίτερης ομάδας ανθρώπων χωρίς κάποια ιδιαίτερα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά – όπως π.χ. της ομάδας των βιβλιοφάγων – και κυρίως η πολιτική και κομματική ένταξή μας θα δημιουργούν έναν κόσμο του δικού μας ανήκειν με πολλαπλά επίπεδα.
Η ανάγκη του ανήκειν είναι ανάγκη ανάπτυξης της προσωπικότητάς μας αφού η κοινωνική ένταξη δεν θα γίνει μόνο μέσα από τον όποιο καταμερισμό της εργασίας αλλά από πολλαπλά στοιχεία της ίδιας της ιστορικής πραγματικότητας. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μετά από τον αρχικό οικογενειακό κύκλο της ένταξης ένα από τα ισχυρότερα πεδία του ανήκειν, ίσως μαζί με το αντίστοιχο ιδεολογικο-πολιτικό, είναι το επαγγελματικό. Εδώ η ίδια η καθημερινή μας άσκηση και η σε μεγάλο βαθμό βίωση της ίδιας της ζωής μας μέσα από την εργασιακή μας αναφορά διαμορφώνουν ένα κραταιό σύστημα αναφοράς του ανήκειν που δύσκολα μπορεί να τροποποιηθεί και παραμένει ισχυρό στη συνείδησή μας και ίσως και στον τρόπο ζωής μας μέχρι τέλους του βίου μας.
Η ανάγκη του ανήκειν είναι και πρώτιστη ψυχολογική ανάγκη. Εδώ νιώθουμε να δυναμώνεται ο προσωπικός μας κόσμος και το στερέωμά μας να επεκτείνεται συμβολικά μέσα από την όποια ένταξή μας και πολύ πέραν του ορατού πεδίο αναφοράς μας. Αντλούμε δυνάμεις και προάγουμε τις φιλοδοξίες μας ιδιαίτερα αν το πεδίο του ανήκειν είναι επιτυχημένο πολιτικό ή και επαγγελματικό. Καλλιεργούμε τις ομαδικές σχέσεις μας που συνεισφέρουν στην προαγωγή της ολοκλήρωσή μας και της αυτοπραγμάτωσής μας. Συχνά οι επιρροές του ανήκειν μπορεί να είναι αδιόρατες και να μας υποτάσσουν, οι δε δυνάμεις που μας καθηλώνουν να είναι ασυνείδητες. Εδώ έχει μεγάλη σημασία η προσωπική μας ακτινοβολία και η απόλυτα δική μας κατακτημένη ταυτότητα. Αλλιώς ελλοχεύει ο κίνδυνος όχι απλά και μόνο μιας αγελαίας ένταξης αλλά και μιας αλλοτριωμένης ενσωμάτωσης όπου το «εγώ» και η προσωπικότητά μας είναι τόσο ξεθωριασμένες ωσάν να μην είναι υπαρκτές.
Ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία αναπτύσσονται πολλαπλά επίπεδα λειτουργίας της προσωπικής και της δημόσιας ζωής μας. Άλλωστε η ίδια η κοινωνία δεν είναι ένα γενικό και αόριστο στερέωμα αλλά αποτελείται από επιμέρους δομές και θεσμούς, από ομάδες και λειτουργίες. Η ένταξή μας σε ένα επιμέρους «Όλον» αντανακλά τη βαθιά και ως έναν βαθμό αναγκαία αντιπαράθεση με άλλες ομοειδείς ομάδες. Οι συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών αντίπαλων ομάδων και μόνο στην απλή θέα της μιας ομάδας από την άλλη εκφράζουν τη συναισθηματική ανωριμότητα τόσο του ατόμου όσο και την παρακμιακή διαμόρφωση της ίδιας της ομάδας. Σε μια τέτοια περίπτωση η διυποκειμενικότητα δεν γίνεται τόπος προαγωγής της κοινωνικοποίησης και του μεγάλου προτάγματός της, της αλληλεγγύης αλλά εχθρός της και αιτία ακύρωσή της.
Όμως η ανάγκη του ανήκειν έχει φοβερή αξία και αστραφτερή ακτινοβολία γιατί συνδέεται με το αίσθημα της αγάπης, με τη βαθιά επιθυμία του ανθρώπου να μοιραστεί τα αγαθά και της δυσκολίες της ζωής, να συνταξιδέψει μαζί με άλλους φιλικούς σ’ αυτόν ανθρώπους. Δεν είναι ως εκ τούτων μια αδήριτη ανάγκη και μια όμορφη ιδέα του πολιτισμού μας;
