Του Νίκου Τσούλια
Και μόνο η έννοια του συναδέλφου που επικυριαρχεί στις προσφωνήσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών – όπως φυσικά και μεταξύ των μελών οποιουδήποτε άλλου επαγγέλματος – δηλώνει το βαθύ σύνδεσμο και τις ουσιαστικές σχέσεις τους, δηλώνει την ενότητα που δημιουργεί η άσκηση μιας επαγγελματικής δραστηριότητας, μιας κοινωνικής λειτουργίας.
Αλλά η ιδιαιτερότητα του εκπαιδευτικού επαγγέλματος είναι πιο … ιδιαίτερη. Και αυτό γιατί αναφέρεται σε ένα προνομιακό σύμπαν. Πρόκειται για το πεδίο της αγωγής και για την άσκηση της μάθησης και της διαπαιδαγώγησης, για τη λειτουργία της κοινωνικοποίησης των νέων και για την πιο οργανωμένη προσπάθεια του εξανθρωπισμού του ανθρώπου. Πρόκειται για το επάγγελμα που ασκείται σε περιβάλλον διαρκούς νεότητας!
Θα μπορούσε όλο αυτό το σκηνικό να μη διαμορφώνει και την ίδια την ποιότητα και την ουσία του εκπαιδευτικού επαγγέλματος, να μην επηρεάζει το όλο κλίμα του σχολείου και τις σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Αλλά όχι μόνο μπορεί να τις επηρεάζει γενικά αλλά και να τις εξευγενίζει και να προσδίδει ένα απόλυτα ουμανιστικό χρώμα. Η απαίτηση της διαδικασίας της μάθησης, να γνωρίζεις καλά τους μαθητές και τις μαθήτριες προκειμένου να λειτουργήσεις διαφοροποιημένα και εξειδικευμένα σε κάθε περίπτωση παιδιού και νέου, μεταφέρεται ως ένα βαθμό και στις σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών.
Εκτιμώ ότι, πέραν αυτής καθ’ εαυτής της παιδαγωγικής λειτουργίας που παίζει τον πιο αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό της ποιότητας των σχέσεων μεταξύ των εκπαιδευτικών, σημαντική επίδραση έχει ο τρόπος άσκησης της διοίκησης του σχολείου. Η διοίκηση είναι αυτή που θα τροφοδοτήσει με άψογο τρόπο την όλη λειτουργία του σχολείου και θα αντιμετωπίσει με ισηγορία και ισονομία το σύνολο των εκπαιδευτικών. Είναι αυτή που θα εμπνεύσει τη σχολική μικροκοινότητα σε μια κουλτούρα συνεργασίας, αλληλοσεβασμού και υπευθυνότητας. Όταν στο σχολείο γίνονται ομαδοποιήσεις – οποιουδήποτε περιεχομένου -, τότε αρχίζει το κλίμα και οι σχέσεις να δηλητηριάζονται και σε κάθε περίπτωση να αλλοιώνεται το παιδαγωγικό άρωμα του σχολείου. Γι’ αυτό ο ρόλος των διευθυντών είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γιατί «οι διευθυντές είναι κατ’ αρχήν και κυρίως παιδαγωγικοί ηγέτες εκπαιδευτικών κοινοτήτων»[i].
Αλλά οι σχέσεις αυτές καθ’ εαυτές θα είναι όμορφες και δημιουργικές πρωτίστως αν διαμορφώνουν ένα μαθησιακό κλίμα και μια παιδαγωγική ατμόσφαιρα που θα συνεργούν στη μορφωτική προσπάθεια των παιδιών και των νέων, που θα λειτουργούν ως υπόδειγμα αγωγήςγια την καλλιέργεια των σχέσεων και μεταξύ των μαθητών. Γιατί τίποτα δεν μπορείς να διδάξεις, αν ο ίδιος ο τρόπος ζωής δεν είναι σύμφωνος με τα διδακτικά προτάγματα. Και πρέπει να αναφερθεί ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζουν πολύ καλά το κλίμα που διαμορφώνεται μεταξύ των εκπαιδευτικών.
Πέραν της παιδαγωγικής αξίας, οι σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών είναι παράγοντας διαμόρφωσης του επαγγελματικού τους ειδώλου, είναι βασικό στοιχείο αλληλοτροφοδότησης στο εκπαιδευτικό έργο, σε ένα έργο αρκετά δύσκολο και φοβερά απαιτητικό. Και αυτό γιατί – πέραν των άλλων – «το έργο του εκπαιδευτικού είναι ιδιαίτερα σύνθετο, ενώ οι πολλές υποχρεώσεις και ευθύνες του εμπλέκονται με αντινομίες: αυτή του δημόσιου υπάλληλου, του αυτόνομου επαγγελματία, του επιστήμονα, του παιδαγωγού»[ii]. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να εγκαταλείψουμε πρώτον την αντίληψη ότι η εργασία μας είναι μια κατά μόνας ενασχόληση μέσα στη σχολική αίθουσα και δεύτερον ότι είμαστε αυθεντίες και ως εκ τούτου δεν χρειαζόμαστε τη βοήθεια του άλλου. Πρόκειται για μια αντίληψη βαθιά αντιεπιστημονική και αντιπαιδαγωγική, πρόκειται για μια αντίληψη η οποία επίσης υπηρετεί την παρακμιακή, την «μεταμοντέρνα εικόνα της ζωής, η οποία προσδιορίζει και τον ‘θρίαμβο του ατομικού’»[iii], πρόκειται για μια αξία που επικυριαρχεί και στο χώρο του σχολείου γιατί – εκτός των άλλων – «ο ατομισμός είναι η κυρίαρχη μορφή νοοτροπίας των εκπαιδευτικών»[iv].
Σήμερα είναι αναγκαίο – όσο ποτέ άλλοτε – η καλλιέργεια ισχυρών δεσμών μεταξύ των συντελεστών της εκπαιδευτικής λειτουργίας (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων, διοίκησης) και αυτή η συνεργασία «οφείλει» να τροφοδοτείται από τις επιμέρους συνεργασίες μεταξύ των εκπαιδευτικών, τόσο των ίδιων ειδικοτήτων όσο και διαφορετικών ειδικοτήτων. Μια τέτοια εικόνα αναδεικνύει το σχολείο ως οργανισμό μάθησης, ως οργανισμό που δεν προάγει τη γνώση μόνο μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια αλλά και από την ίδια τη δική του αυτή καθ’ εαυτή λειτουργία. Πρόκειται για μια αντίληψη που ουσιαστικά εισάγει το σχολείο στις νέες εποχές.
Η καλλιέργεια στενών επαγγελματικών αλλά και φιλικών σχέσεων μεταξύ των εκπαιδευτικών έχει πολλαπλά οφέλη και για το σχολείο και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς.
Θα προσεγγιστεί σε επόμενο άρθρο μας.
[i] Day Chr. (2003), Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών, Αθήνα: Τυπωθήτω, σ. 204
[ii] Π. Ξωχέλλης (2005), Ο εκπαιδευτικός στο σύγχρονο κόσμο, Αθήνα: Τυπωθήτω, σ. 33
[iii] Hargreaves A., (1999), Changing Teachers, Changing Times, New York: Teachers College Press, p. 43
[iv] A. Hargreaves & M. Fullan, (1995), H εξέλιξη των εκπαιδευτικών, Αθήνα: Πατάκης, σ. 338
