Του Νίκου Τσούλια
Η ιστορία διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται, ερμηνεύεται και ξαναερμηνεύεται. Αλλά σε αυτό το διαρκές διάβασμα, στην αέναη λειτουργία της ερμηνείας ξαναγράφεται η ιστορία; Όχι δεν εννοώ την υπέρβαση της ιστορίας μέσω της ιστοριογραφίας και τελικά την αποδόμηση της ιστορίας. Απορώ: μέσω της συνεχούς ερμηνείας επηρεάζεται τελικά η ίδια η ιστορία;
Ας πάρουμε κάποια παραδείγματα ιστορικών προσώπων για να αναλύσουμε περαιτέρω τη σκέψη μας. Ας μελετήσουμε την προσλαμβάνουσα γενική εικόνα του Στάλιν σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος αμέσως μετά το τέλος του Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την αίγλη του «πατερούλη» να είναι στα ύψη. Τότε δεδομένης της μεγάλης προσφοράς του στη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού, ο Στάλιν λατρεύεται και δημιουργείται ένας μύθος και μια αγιοποίησή του. Φυσικά στο εσωτερικό της τότε Σοβιετικής Ένωσης η λατρεία του Στάλιν παίρνει φοβερές διαστάσεις και αποχρωματίζεται όσο απομακρυνόμαστε γεωγραφικά και κυρίως ιδεολογικά από το καθεστώς της Ε.Σ.Σ.Δ.
Δεύτερη περίοδος η δεκαετία του 1970 και μετά. Τότε αναπτύσσεται ο ευρωκομμουνισμός και βγαίνουν στη επιφάνεια δειλά – δειλά οι εγκληματικές ενέργειες του Στάλιν, ενώ αμφισβητείται από τα ομόλογα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης ο δρόμος της Σοβιετικής Ένωσης προς το σοσιαλισμό και αναζητείται κάτι διαφορετικό, αφού προβλέπεται ακόμα και η έννοια του ιστορικού συμβιβασμού. Τώρα το πορτρέτο του Στάλιν απο – αγιοποιείται και εισάγεται στην πολιτική και ιδεολογική διαπάλη, όπου εξακολουθεί να συγκεντρώνει θετικές αναφορές, αλλά έχει αρχίσει μια αντίστροφη πορεία αποδόμησής του με συσσωρευόμενα όλο και πιο αρνητικά σημεία.
Τρίτη περίοδος είναι η μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η ανάδειξη των Η.Π.Α. ως μοναδική υπερδύναμη. Τώρα υπάρχει μια καθολική ιδεολογική υπεροχή του καπιταλισμού και η εικόνα του Στάλιν είναι μόνο γκρίζα έως μαύρη ή και κατάμαυρη. Οι αναφορές που γίνονται συνδέονται με τα εγκλήματά του και μόνο, αρκεί να σκεφτούμε, για παράδειγμα, τις τόσες και τόσες γραφές που έγιναν για τα γκουλάνγκ ή για τις εκτελέσεις στο Κατίν. Φυσικά στο μέλλον θα συνεχιστεί αυτή ερμηνεία και η επανερμηνεία με διαφορετικά κάθε φορά χρώματα ανάλογα με το κυρίαρχο πολιτικο – ιδεολογικό σκηνικό.
Έτσι, τελικά ένας πολίτης διαμορφώνει με βάση την κυρίαρχη κάθε φορά ερμηνεία της ιστορίας διαφορετική γνώμη και εικόνα για το ίδιο ιστορικό πρόσωπο, για το πρόσωπο που έκανε πάντα τα συγκεκριμένα όπως τα περιγράφει η ιστορία έργα. Αλλά πέραν τούτου διαπιστώνεται ότι και η ιστορία δεν γράφεται πάντα με την ίδια πένα. Ανάλογα με τα δεδομένα της έρευνας και μελέτης αλλά και ανάλογα με τις πολιτικο – ιδεολογικές προσεγγίσεις παρουσιάζει κάθε φορά αν όχι διαφορετική γραφή τουλάχιστον διαφοροποιημένη. Υπάρχει, τελικά, οριστική γραφή της ιστορίας; Και επίσης, κατά πόσο επηρεάζεται η γραφή της ιστορίας από την εκάστοτε ερμηνεία της;
Όταν αποφασίσαμε να κάμομε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε: «που πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά , ως μία βροχή, έπεσε σε όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και οι κληρικοί, και οι προεστοί, και οι καπεταναίοι, και οι πεπαιδευμένοι, και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση.
Ας πάμε και στη δεύτερη απορία. Ποια στοιχεία διαμορφώνουν τη διαρκή ακτινοβολία ενός ιστορικού προσώπου; Είναι αντικειμενικά ή υπόκεινται σε ποικίλου είδους σκοπιμότητες και κυρίως σε αντίστοιχες πολιτικές; Θα γίνω συγκεκριμένος με μερικά παραδείγματα. Στο σχολείο απορούσα γιατί ο Κολοκοτρώνης – ως βασικός ήρωας του 1821 – δεν αποτελούσε παράδειγμα ηρωισμού και ανδρείας και θυσίας και στον εκτός σχολείου ελληνικό κόσμο. Σπάνια γίνονταν και σπάνια γίνονται αναφορές για την τεράστια προσφορά του στον απελευθερωτικό αγώνα στις εξωσχολικές συζητήσεις.
Μήπως ό,τι σχολειοποιείται εγκλωβίζεται στο εκπαιδευτικό περιβάλλον; Μήπως η μετέπειτα πολιτική ζωή της χώρας με τον ερχομό της βασιλείας αποδόμησε το πρόσωπο του Κολοκοτρώνη; Γιατί, όμως, ακόμα και στη σύγχρονη ζωή των Ελλήνων η όλη προσέγγιση του Κολοκοτρώνη παραμένει σχολική υπόθεση. Ακούει κανένας συζητήσεις και αναφορές στο πρόσωπό του και στο ρόλο του, έστω και με αμφισημίες ή πολυσημίες; Και μπορεί η χρονική απόσταση, για παράδειγμα, ενός αιώνα μετά (1821 κλπ – 1940) να νεκρώνει την ιστορική μνήμη και να τη φυλάσσει μόνο στα σχολικά βιβλία και στις σχολικές γιορτές;
Ίδια είναι και η απορία για το πρόσωπο του Ρήγα Φερραίου. Εδώ δεν έχουμε μόνο τη θυσία και την γενναιότητα αυτού του προσώπου – συμβόλου. Εδώ έχουμε τη σύλληψη πρωτοποριακών ιδεών γα την ενότητα των Βαλκανικών λαών, έχουμε τη λατρεία προς τα γράμματα και τη γραφή βιβλίων σε μια εποχή πολύ σκοτεινή, έχουμε τη μεταλαμπάδευση των ιδεών της Γαλλικής επανάστασης στο σκλαβωμένο έθνος μας. Θεωρώ όμως ότι και εδώ η ιστορία είναι άδικη με το Ρήγα. Και όχι μόνο η ιστορία αλλά και η γενικότερη κουλτούρα του λαού μας, γιατί δεν εξύφανε το νήμα των ιδεών του Ρήγα με τη σημασία που αυτές είχαν για το μέλλον του ελληνικού έθνους.
Φυσικά και λόγω έλλειψης σχετικής επιστημονικής συγκρότησης δεν μπορώ να δώσω απαντήσεις. Γι’ αυτό κατέφυγα μόνο σε απορίες και ερωτήσεις. Έχω όμως μια βεβαιότητα. Η ιστορία δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος, όπως είναι η κρατούσα άποψη. Η ιστορία είναι η πιο σοβαρή υπόθεση του παρόντος και του μέλλοντος ενός λαού. Προφανώς καλό και απαραίτητο είναι να εισέλθουμε στον κόσμο τον νέων τεχνολογιών και της ψηφιοποίησης, γιατί είναι στοιχείο εξέλιξης και προόδου. Αλλά επίσης είναι απαραίτητο και ωραίο να έχουμε ιστορική μνήμη, γιατί είναι βασικό στοιχείο της συλλογικής αυτογνωσίας μας, γιατί η αμνησία οδηγεί σε σκοτεινούς δρόμους. Οφείλουμε να τιμάμε τα πρόσωπα και τους αγώνες τους όχι μόνο στο σχολείο αλλά και στην καθημερινή μας ζωή. Και, γιατί όχι, να προκαλούμε συζητήσεις για τα ιστορικά φωτεινά πρόσωπα.
Διαβάστε και αποθηκεύστε:
http://www.ebooks4greeks.gr/forum/viewtopic.php?p=76#p76
http://www.lib.uoa.gr/hellinomnimon/0709241349300000/main.htm
http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/syn01.pdf
http://el.wikisource.org/wiki/%CE%98%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82
- Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση
- Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook Φιλολογικός Ιστότοπος για να ενημερώνεστε για όλα τα εκπαιδευτικά θέματα.
