Του Νίκου Τσούλια,
(Ως προέδρου της ΟΛΜΕ)

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα,
ΤΑ ΝΕΑ”, 15.7.1998

Θεμελιακό ζήτημα του σχολείου είναι η σχέση του με το βιβλίο. Συνήθως θεωρούμε (και εμείς οι εκπαιδευτικοί…) πως αυτή η σχέση είναι από μόνη της ισχυρή και ότι αυτή η σχέση γίνεται μια ζωντανή λειτουργία μεταξύ παιδιού και βιβλίου σχεδόν με έναν αυτόματο τρόπο. Και εδώ διαπράττεται ένα μεγάλο λάθος.

ΓΙΑΤΙ ο μαθητής θεωρεί το βιβλίο ως μια αποκλειστικά σχολική υπόθεση, αφού αυτή είναι και η κρατούσα κοινωνική αντίληψη. Ο μαθητής θεωρεί πως η διαδικασία της γνώσης είναι συνυφασμένη μόνο με τη λειτουργία της θεσμικής (τυπικής) εκπαίδευσης και όχι αντίληψη ζωής, γιατί αυτή είναι η κυρίαρχη θεώρηση. Επομένως, η αγάπη του παιδιού προς το βιβλίο πρέπει να καλλιεργηθεί πολύ νωρίς με συστηματικό και υπεύθυνο τρόπο.

Εκτιμώ πως, αν αναπτυχθεί μια συναισθηματική – βιωματική σχέση του μαθητή με το βιβλίο, τότε και οι εκπαιδευτικές στοχοθεσίες θα προσεγγίζονται με ασφαλή τρόπο, αλλά και η πρακτική της διά βίου εκπαίδευσης θα αποκτήσει βαθιές ρίζες στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Μέσα σε όλες τις λειτουργίες της σχολικής ζωής θα πρέπει να αναπτύσσεται διαρκώς η φιλαναγνωσία, χωρίς εκβιασμούς και προσταγές. Άλλωστε, όπως πολύ εύστοχα τονίζει ο συγγραφέας Πενάκ, «το ρήμα “διαβάζω” δεν παίρνει προστατική».

Η αντίληψη και η πρακτική του διαβάσματος διαμορφώνονται κυρίως από την οικογένεια και το σχολείο. Επομένως, αυτοί οι δύο θεσμοί αναπόφευκτα θα πρέπει να συνεργάζονται, για να επιτευχθεί μια στάση ζωής στο παιδί θετική ως προς την ανάγνωση και το βιβλίο. Εκείνο βέβαια που θα μετρήσει πολύ στη συνείδηση του νέου είναι η συνολική πολιτισμική θέση του βιβλίου. Γιατί, όπως παρατηρεί η Α. Φραγκουδάκη, «η μορφωτική συνήθεια της ανάγνωσης αποχτιέται αδιόρατα και ανεπαίσθητα, “οσμωτικά”, όπως γράφουν οι κοινωνιολόγοι (Bourdieu 1966), με την καθημερινή και δίχως προτροπή επαφή με το βιβλίο».

Ιδιαίτερα σήμερα, που κυριαρχεί η δύναμη της εικόνας, αν το ανοιχτό βιβλίο δεν κυκλοφορεί καθημερινά στα χέρια των γονέων, η αναγνωστική συμπεριφορά του παιδιού θα είναι υπονομευμένη και θα συνδεθεί μονοσήμαντα με τη σχολική υποχρεωτικότητα. Αλλά το ίδιο το βιβλίο είναι σημαντικός δείκτης πολιτισμού και η παρουσία του αποτελεί μαρτυρία εξευγενισμένου ανθρώπου, ανθρώπου με πνευματική καλλιέργεια και ευαισθησίες.

Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός οφείλεται ­ σε σημαντικό βαθμό ­ στην κακή εικόνα που έχει το βιβλίο μέσα στις κοινωνικές μας εκφράσεις. Και είναι δύσκολο να εξαλειφθεί αυτή η εικόνα από τη θεσμική εκπαίδευση, ακριβώς γιατί το πρόβλημα πηγάζει από εξωσχολικές και κρατούσες στην κοινωνία πεποιθήσεις και πρακτικές. Αλλά πέραν του αναλφαβητισμού, η τρέχουσα και ιδίως η αυριανή συγκυρία της γνωσιοκεντρικής πραγματικότητας ανάγει την αναγνωστική διάθεση σε καθοριστική και κορυφαία εκδήλωση του πολίτη.

Ο σημερινός άνθρωπος θα πρέπει να είναι διαρκώς ανήσυχος για τις μεγάλες μεταβολές στον παραγωγικό ιστό, στα επιστημονικά πεδία, στη στοχαστική έρευνα, στις τεχνολογικές καινοτομίες και υπερδομές, στα νέα ρεύματα των ιδεών και κοσμοθεωριών. Η ηλεκτρονική εικόνα διαμορφώνει κυρίως έναν άνθρωπο – καταναλωτή του τελικού προϊόντος του πολιτισμού μας. Το βιβλίο αντίθετα, ανιχνεύει τις μεταβολές στην ουσία τους. Το βιβλίο διαμορφώνει πολίτη ικανό να καλλιεργεί την αυτογνωσία και την ετερογνωσία, να θέτει ερωτήματα και προβληματισμούς, να εσωτερικεύει και να ουσιαστικοποιεί τις βαθύτερες αγωνίες του, να τροφοδοτεί τον συναισθηματικό του κόσμο, να αναζητεί την πνευματική επικοινωνία.

Φανταστείτε τη σκηνή ενός ανθρώπου που είναι βυθισμένος στις σελίδες ενός μυθιστορήματος του Ντοστογιέφσκι ή του Παπαδιαμάντη… Φανταστείτε μια οικογενειακή εικόνα, όπου τα βιβλία δεν μένουν σκονισμένα σε κάποια βιβλιοθήκη, αλλά «χοροπηδούν» από χέρι σε χέρι… Φανταστείτε ένα λεωφορείο όπου οι περισσότεροι επιβάτες «κρατούν» ανοιχτά βιβλία… Φανταστείτε τους ανθρώπους, όπου και να πηγαίνουν, να έχουν ένα βιβλίο στο χέρι… Τότε, τα πολιτισμικά γονίδια της φιλαναγνωσίας δεν θα δημιουργούν παραστάσεις ισχυρών δεσμών του νέου με το βιβλίο;

Η αισθητική του βιβλίου και η χαρά του διαβάσματος είναι δείγματα μιας κοινωνίας που μπορεί να αυτο-παιδαγωγείται, μιας κοινωνίας που η αφήγηση της ιστορίας της περιδιαβαίνει τα μεγάλα νοήματα της ανθρώπινης περιπέτειας, μιας κοινωνίας που οραματίζεται ένα δικαιότερο μέλλον.

Ο Αριστοτέλης, η μεγαλύτερη μορφή της ανθρώπινης σκέψης, επέμενε πως η επιθυμία για μάθηση είναι έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους. Από την ανταπόκρισή του σε αυτή την επιθυμία κρίνεται το σχολείο. Και εμείς οι εκπαιδευτικοί δοκιμαζόμαστε να την καλλιεργήσουμε, ώστε να γίνει απαίτηση συλλογική, να γίνει νόημα και στάση ζωής.

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.