Βερτσέτης, A. (2003), Γενική διδακτική, Αθήνα: έκδοση συγγραφέα, σ.
[Οι αποδελτιώσεις δεν αντικαθιστούν το διάβασμα των βιβλίων, αντίθετα το κεντρίζουν. Προσφέρονται ως πρόταση μελέτης του σχετικού βιβλίου και για διευκόλυνση στη δική σας αποδελτίωση. Ο χρόνος γι’ αυτούς που διαβάζουν έχει … άλλη αξία.
Θεωρώ πως κάθε διάβασμα βιβλίου απαιτεί κορφολόγημα του κειμένου για καλύτερη μελέτη και για βιβλιογραφική χρήση]
Επιμέλεια: Νίκου Τσούλια
Σήμερα απαιτείται γόνιμη και αποτελεσματική διδασκαλία, που επιτυγχάνεται, σε μεγάλο βαθμό, με τη γνώση όλων των ψυχολογικών, παιδαγωγικών και διδακτικών όρων. (9)
Η διδασκαλία είναι επιστήμη, τέχνη και τεχνική, και αυτή η τελευταία της λειτουργία είναι διδακτή. (10)
Η διδακτική καθίσταται περισσότερο πραγματεία περί μαθήσεως και λιγότερο πραγματεία περί διδασκαλίας. (12)
‘Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει’ Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά. (14)
‘Η διδασκαλία ανήκει στην κατηγορία των πνευματικών έργων όπου το καλό αποτέλεσμα είναι προϊόν έμπνευσης και δημιουργικού οίστρου. Με μια λέξη είναι δημιουργία. Και ο άξιος δάσκαλος δημιουργός’. Ε. Παπανούτσος, ‘Η παιδεία, το μεγάλο μας πρόβλημα’ (16)
‘Μεταξύ διδασκαλίας και μάθησης υπάρχει η αυτή εξίσωση που υπάρχει μεταξύ πώλησης και αγοράς’. J. Dewey, ‘How to think’ (28)
Στη δεκαετία του ΄60, άρχισε να προβάλλεται η γνωσιοκεντρική θεωρία. (28)
Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα είχαν διαμορφωθεί 3 γενικές παιδαγωγικοδιδακτικές κατευθύνσεις: α) αυτή που στηρίζεται στη γνώση των τρόπων/ διαδικασιών ανακαλυπτικής μάθησης (J. Bruner), β) Της αφομοίωσης των πληροφοριών με προγραμματισμένη διδασκαλία( R. Gagne, D. Ausubel) και γ) η κατεύθυνση της καθοδηγούμενης ανακάλυψης, που αποτελεί ενδιάμεση μεθοδολογία των δύο προηγούμενων. (29)
Στα τέλη του 20ου αιώνα αναπτύσσονται κατευθύνσεις/κινήματα: 1. το κίνημα της κριτικής σκέψης (teaching thinking skills), 2. της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας (cooperative learning), 3. της αποτελεσματικής διδασκαλίας (effective teaching), 4. το κίνημα ‘επιστροφή στα βασικά’ (back to basics movement).
Βασικά ερωτήματα της Γ.Δ.: γιατί διδάσκουμε, τι διδάσκουμε, πως διδάσκουμε, με ποια μέσα διδάσκουμε. (31)
Προσδιορίζουν τις 4 ομάδες προβλημάτων: 1) Οι σκοποί και οι στόχοι της διδασκαλίας, 2) τα μορφωτικά αγαθά, 3) η διδακτική μεθοδολογία,4) τα μέσα διδασκαλίας. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν: 5) ο ανθρώπινος παράγοντας, ως στοιχείο που επηρεάζει την όλη διδακτική-μαθησιακή διαδικασία. Δηλ. οι ανθρωπολογικοί και ψυχολογικοί όροι των παραγόντων διδασκαλίας. 6) Οι κοινωνικο-πολιτισμικές προϋποθέσεις, μέσα στις οποίες ενεργοποιούνται οι παράγοντες του διδακτικού- μαθησιακού φαινομένου. (32)
Τα περισσότερα από τα προβλήματα της παιδεία βαίνουν μέσα από αντινομίες και αντιρρήσεις. (33)
Μελέτη περίπτωσης (case study), ο μελετητής επισημαίνει τα χαρακτηριστικά μιας μονάδας, μιας παρέας, ενός σχολείου…(36)
Η μάθηση μαζί με την αντίληψη και τη σκέψη (διαλογισμό) αποτελούν την πηγή κάθε γνώσης. (39)
Η μάθηση είναι ένα πολύπλοκο ψυχολογικό φαινόμενο. Επιτελείται εσωτερικά στον άνθρωπο. H. Roth : ‘Μάθηση είναι η βελτίωση ή απόκτηση νέων μορφών συμπεριφοράς και ικανοτήτων’. 39
Ο ψυχολόγος G. Allport προσδιόρισε τη μάθηση ως προδιάθεση προς σχηματισμό εντός του ανθρώπου δομικών συνόλων, ενώ ως γνώση προσδιόρισε τα ίδια τα σύνολα τα σχηματιζόμενα εντός του ανθρώπου. 40
Θεωρίες μάθησης: 1. κλασικά εξαρτημένη μάθηση (classical conditioning theory-Pavlov, 2. μάθηση με δοκιμή και πλάνη (learning by trial and error- Thorndike), 3. συντελεστική εξαρτημένη μάθηση (operant conditioning- Skinner, positive and negative reinforcers), 4. μάθηση με ανακάλυψη (discovery learning- J. Bruner, επίπεδα σκέψης: πραξιακό, εικονικό, συμβολικό), 5. μάθηση ενεργού υποδοχής (active reception learning-D. Ausubel), 6. κοινωνική μάθηση (social learning theory – A. Bandura: ο άνθρωπος δεν είναι μόνο δημιούργημα του περιβάλλοντος, αλλά είναι και ο ίδιος παραγωγός νοήματος ζωής), 7. η μάθηση ως επεξεργασία πληροφοριών (information processing approach- R. Gagne, ο άνθρωπος καταγράφει καθημερινά πληροφορίες, έτσι συνθέτει έναν γνωστικό πλούτο).49
Ενισχυτικοί παράγοντες της μάθησης: το διαφέρον για τη μάθηση, μαθησιακή ετοιμότητα (readiness for learning) , ενίσχυση (reinforcement- οι ενισχύσεις γενικά έχουν εντυπωσιακά αποτελέσματα σε άτομα με ειδικές ανάγκες- αυτισμό, νοητική καθυστέρηση), παρώθηση (motivation), επανάληψη, άσκηση. 56
Fr. Bacon: ‘ipsa scienta potestas est’, Η ίδια η γνώση είναι δύναμη. 57
Πεσταλότσι: ‘από κενές φωλιές και ο καλύτερος αετός δε μπορεί να πάρει αυγά’. 58
Σκοποί διδασκαλίας:
1. Διδακτικός υλισμός, πρόσκτηση γνώσεων. 57
Πλούταρχος, Ηθικά «ου γαρ ως δοχείον ο νους αποπληρώσεως αλλ’ υπεκκαύματος μόνον ώσπερ ύλη δείται, ορμήν ποιούντος ευεργετικήν και όρεξιν επί την αλήθειαν». 58
Αριστοτέλης, ‘Πολιτικά’ οι νέοι «ου γαρ παίζουσι μανθάνοντες, μετά λύπης γαρ η μάθησις». 59
2. Διδακτικός ειδολογισμός ή μορφολογισμός, ανάπτυξη προσωπικών χαρακτηριστικών. Αυτό που ενδιαφέρι τη διδασκαλία- μάθηση είναι το πώς και όχι το τι.
3. Κοινωνικός σκοπός, ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Όχι γνώσεις για τις γνώσεις, αλλά γνώσεις για τη ζωή, την υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα. 63
4. Ηθικός σκοπός, ανάπτυξη αγωγής συμπεριφοράς. Ch. Desforges: «Το σχολικό έθος μπορεί να είναι ένα παντοτινό μοντέλο αξιών» .
Δημόκριτος: « Η διδαχή μεταρυσμοί τον άνθρωπον, μεταρρυσμούσα δε φυσιοποιεί». 65
Ενας πολιτικός και κοινωνικός ανθρωπισμός είναι το ζητούμενο των σημερινών ελεύθερων δημοκρατικών κοινωνιών και ο ανθρωπισμός αυτός πρέπει να αποτελεί το συστατικό στοιχείο των αναλυτικών Προγραμμάτων. 89
Δεν υπάρχει ενότητα θεώρησης του κόσμου από το χριστιανισμό και τον κλασικό ανθρωπισμό. 91
Το σχολείο από τη φύση του είναι συντηρητικός θεσμός. 96
Η παιδεία είναι ένα αντινομικό φαινόμενο, βαίνει δηλ. διαμέσου πολλών αντινομιών και αρκετών αντιρρήσεων. 97
Διαμορφωτική (formative) – αθροιστική (summative) αξιολόγηση
Το σχολείο δεν επιδιώκει τη συμμόρφωση του μαθητή προς τους δικούς του όρους, αντίθετα συμμορφώνεται προς τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των τροφίμων του. 105
Ιδιαίτερα αποδοτικό είναι το σύστημα Μοντεσσόρι στην περίπτωση των παιδιών με νοητική καθυστέρηση και άλλες ψυχοπνευματικές διαταραχές, στις οποίες οι αισθησιοκινητικές δραστηριότητες και η παιγνιώδης εργασία αποτελεί τη βάση της παιδευτικής παρέμβασης. 114
Ένα άλλο σημαντικό μέσο αγωγής στο σχέδιο Ιένα (σύστημα ομαδικής εργασίας των μαθητών) είναι η αξιοποίηση της συναναστροφής των μαθητών. 119
* Δεν υπάρχει μια μέθοδος κατάλληλη για όλα τα μαθήματα και για όλες τις ενότητες. 121
Στην περίπτωση που ερμηνεύουμε τον ανθρώπινο λόγο (κυρίως το γραπτό), η μέθοδος λέγεται Ερμηνευτική. (από το όνομα του Ερμή του Τρισμέγιστου, ο οποίος κατά τον Όμηρο, και «και υπνόωντας εγείρει».
Τα αριθμητικά δεδομένα στην περίπτωση των επιστημών της αγωγής δεν είναι δυνατόν να λογίζονται με απόλυτη μαθηματική έννοια, γιατί τα παιδαγωγικά φαινόμενα είναι αντινομικά και πολυπαραγοντικά και υπάρχουν συνήθως μη ελεγχόμενοι και μετρούμενοι παράγοντες, οι οποίοι πολλές φορές είναι ισχυρότεροι των επακριβώς μετρημένων παραγόντων. 132
Το δασκαλικό έργο ως λειτούργημα βρίσκει το αντίστοιχό του στην υποκριτική τέχνη. Δραματοποίηση .. 133
Είναι ανεπίτρεπτη η προβολή απόψεων με δογματικό τρόπο, ενώ η πολλαπλή θεώρηση των πραγμάτων μόνο πνευματική ωρίμανση θα φέρει. 144
* Η κοινωνικοποίηση των μαθητών αποτελεί μια από τις πρωταρχικές επιδιώξεις της αγωγής. 152
* Ολες οι μέθοδοι δεν είναι κατάλληλες για όλους τους μαθητές. 156
Carl Rogers, ψυχολόγος : Βασικός παράγοντας της ανθρώπινης προόδου είναι οι θετικές ανθρώπινες σχέσεις, στις οποίες πρέπει να στηριχτεί η διδασκαλία, και όχι η φύση των μορφωτικών αγαθών ή οι νοητικές προσεγγίσεις και πορείες. 161
Ο δάσκαλος ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση και την εκδήλωση των συναισθημάτων. 161
Κατά τον J.Dewey, η σκέψη είναι όργανο για την επιβίωση του ανθρώπου και έτσι πρέπει να αξιοποιείται. 168
Για τον Πεσταλότσι τρισδιάστατος ο άνθρωπος: κεφάλι, καρδιά και χέρι…homo sapiens, homo sentiens και homo faber 169
Στην Παιδαγωγική θεωρείται ότι δημιουργείται βιωματική κατάσταση, όταν το υποκείμενο της μάθησης (μαθητής) και το αντικείμενο της μάθησης (μορφωτικό αγαθό) συμπλησιάζουν, με ροπή αγαστής συλλειτουργίας ή και ταύτισης. Τούτο βέβαια επιτυγχάνεται μόνον όταν υπάρχει έντονη συναισθηματική έξαρση από την πλευρά των μετεχόντων στη διδακτική εργασία, κατάσταση που προϋποθέτει την αγάπη των μαθητών για τα μάθημά τους και οίστρο του δασκάλου για το λειτούργημά του….Βιωματική διδασκαλία δημιουργείται όταν ο δάσκαλος ‘ανοίγει’ τις ψυχές των μαθητών με τη δική του καλλιέργεια, την επιστημονική πληρότητά του, την ποιητική ιδιοσυγκρασία του κλπ, όταν ο δάσκαλος λειτουργεί ως επιστήμονας και καλλιτέχνης ταυτόχρονα, όταν η διδασκαλία συμπλησιάζει την υποκριτική τέχνη του θεάτρου, ως ενέργεια ουσιαστικής ταύτισης του δρώντος με τα δρώμενα. 177.
Είναι απογοητευτικό για τους μαθητές να αντιμετωπίζουν έναν εκπαιδευτικό που δίνει την εντύπωση ότι έρχεται από το παρελθόν.180
Ο δάσκαλος επιβάλλεται να γνωρίζει 100, να διδάσκει στο μαθητή τα 10, για να μείνει τελικά σ’ αυτό 1. 181
Η κατοχή των μορφωτικών αγαθών για τον εκπαιδευτικό τον βοηθούν να αναπτύξει το συναίσθημα της αυτοεκτίμησης, που ενισχύει πάρα πολύ την προσωπικότητά του, και του εξασφαλίζουν την κοινωνική αναγνώριση, που είναι το δίδυμο του συναισθήματος της αυτοεκτίμησης και φέρει τα ίδια με αυτό αποτελέσματα. 181
Ο Clive Carre στο έργο του ‘What is to be learned in school’ προσδιορίζει ως εξής τις απαιτούμενες ώρες ακόμα και για 1 ώρα διδασκαλίας : γνώση της διδακτέας ύλης, γνώση του αναλυτικού προγράμματος, γνώσεις παιδαγωγικού-διδακτικού περιεχομένου, γνώσεις στρατηγικών ελέγχου της τάξης και γνώση των μαθητών. 182
Την παλιά θέση ότι αρκεί η κατοχή της διδακτέα ύλης για μια καλή διδασκαλία σήμερα κανένας σχεδόν δεν την αποδέχεται. 182
Η καλή άσκηση οδηγεί στην υπερμάθηση (over-learning), δηλ. στη γνώση που ανακαλείται χωρίς δισταγμό και σκέψη. 190
Για τη λειτουργική διδασκαλία απαιτούνται και ψυχολογικές, παιδαγωγικές και διδακτικές γνώσεις, ώστε η διδασκαλία να είναι εύστοχη και αποτελεσματική. 196
Για τον προσδιορισμό της μεθόδου διδασκαλίας. Η μέθοδος πρέπει να προσδιορίζεται κατά περίπτωση και κατά ενότητα. Ο δάσκαλος αλλού θα εργάζεται επαγωγικά, αλλού συγκριτικά, ενώ θα χρησιμοποιεί την ερμηνευτική μέθοδο στην προσέγγιση των κειμένων. 197
Μοντέλα διδασκαλίας
Α) Μοντέλα επεξεργασίας πληροφοριών (the information-processing family):
1) μοντέλο λήψης αποφάσεων από τον δάσκαλο
2) μοντέλο παραληπτικής μάθησης (expository learning-D. Ausubel). Στη μάθηση το κλειδί βρίσκεται στην ικανότητα να συνδεθεί η νέα ύλη με την υπάρχουσα γνωστική δομή του μαθητή.
3) Μοντέλο επιστημονικής αναζήτησης (inquiry training- J. Suchman). Η γνώση είναι σχετική και υποκαθίσταται από νέα γνώση. 205
4) Μοντέλο αντιληπτικών κρίσεων του δασκάλου (perceptual judgements- P. Marland)
5) Μοντέλο κατάκτησης εννοιών (concept attainment- J. Bruner)
6) Μοντέλο επαγωγικής σκέψης (inductive thinking- H. Taba). Ο τρόπος του σκέπτεσθαι είναι διδακτός
7) Μοντέλο απομνημόνευσης (link-word method), Αιδηψός
8) Μοντέλο διδασκαλίας με καθοδήγηση (model of tutoring- A. Stevens)
9) Μοντέλο απόκτησης γνώσεων (the developing intellect). Ο Piaget λέει ότι ‘κατανοώ΄ σημαίνει ‘επινοώ’. Δηλ. ο μαθητής πρέπει να ανακαλύψει εκ νέου τη γνώση για να αποκτήσει ουσιαστική μάθηση. 214
10) Μοντέλο ανακαλυπτικής μάθησης (discovery learning- J. Bruner). Ο στοχαστικός εκπαιδευτικός αξιολογεί σωστά το βαθμό διδακτικής ενίσχυσης που πρέπει να παρέχει κάθε φορά. 217
11) Μοντέλο μάθησης από κείμενο (E.Rothkopf)
12) Μοντέλο διδασκαλίας με Η/Υ (L. Goldstein)
13) Μοντέλο μίμησης συμπεροφοράς προτύπων (behavioral modeling and demonstration- A. Bandura).
Β) Μοντέλα ανάπτυξης προσωπικών χαρακτηριστικών .223
1. μοντέλο της συνεκτικής. Στοχεύει στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών. Η δημιουργικότητα ασκείται και συνήθως αναπτύσσεται σε πνευματικές φόρμες στις οποίες το συναισθηματικό στοιχείο εμφανίζεται ισχυρότερο από το νοητικό.
1. μοντέλο συνεδρίασης της σχολικής τάξης. Ο μαθητής όπως και κάθε άνθρωπος έχει δύο βασικές ανάγκες: την αγάπη και την αυταξία. (love and self-worth). Glasser στο ‘Reality therapy’:«Ίσο σε σπουδαιότητα με την ανάγκη της αγάπης είναι το να αισθανόμαστε ότι είμαστε αξιόλογοι για τον εαυτό μας και για τους άλλους… Αυτοί που αποτυγχάνουν στην κοινωνία μας είναι μόνοι. Στην μοναξιά τους αυτοί αναζητούν διστακτικά την αναγνώριση, αλλά τα μονοπάτια της επιτυχίας είναι κλειστά: μόνον θυμός, απογοήτευση, απόσυρση-μια αποτυχία στην αναγνώριση – τους περιμένει». 228
Η απομόνωση λογίζεται ως ο μεγαλύτερος εχθρός των θετικών ανθρώπινων σχέσεων.
Χρ. Φράγκος : ‘το παιδί συλλαμβάνει με εκπληκτική ικανότητα τον καλό τρόπο και την καλή διάθεση του μεγάλου, αισθάνεται επίσης εξαιρετικά δεσμευμένο, όταν του ζητάς κάτι με καλό τρόπο’. 231
Γ) Μοντέλα ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων
1. μοντέλο της συνεργατικής έρευνας.
Η ομαδική εργασία θεωρείται ότι προάγει πολλές νοητικές ικανότητες και ικανοποιεί συναισθηματικές ανάγκες. … Καμία μέθοδος δεν είναι κατάλληλη για όλες τις διδακτικές ανάγκες. 233
2. μοντέλο βίωσης ρόλων, προαγωγή των κοινωνικών δεξιοτήτων.
3. μοντέλο διερεύνησης κοινωνικών προβλημάτων.
Δ) Μοντέλα ανάπτυξης αγωγής συμπεριφοράς
1. μοντέλο αξιοποίησης του χρόνου.
2. μοντέλο της κυριαρχίας στη μάθηση. Πάντοτε θα παρέχεται ο απαιτούμενος χρόνος για να επιτυγχάνουν όλοι σχεδόν οι μαθητές τους επιμέρους στόχους.
Η διδασκαλία είναι κατεξοχήν μυσταγωγική διαδικασία και προσπάθεια μέθεξης. 245
Μισέλ Τουρνιέ « η εικόνα είναι το όπιο του εικοστού αιώνα. Ίσως μια μέρα να χάσει εντελώς την υπόληψή της» και στο μυθιστόρημα του ΄Χρυσή σταγόνα’ πνίγει τον ήρωά του σε μια θάλασσα εικόνων.
Ο πίνακας είναι το αρχαιότερο και το μονιμότερο μέσο διδασκαλίας.
Βασική θέση της Μορφολογικής Ψυχολογίας: η γνώση πρέπει να οργανώνεται σε δομικά σύνολα που αντιστοιχούν σε υπάρχοντα εντός του ανθρώπου πρωταρχικά σχέδια και σχήματα. 251
Στα δικά μας εκπαιδευτικά πράγματα επικρατεί η παραμορφωτική και εκφυλιστική εκπαιδευτική τάση να γίνονται οι εξετάσεις αυτοσκοπός και λόγος βασικός ύπαρξης του συστήματος. 279
Εκείνο που ιδιαίτερα εκτιμάται στο δάσκαλο είναι ο βαθμός και το είδος της παιδευτικής επίδρασης που αυτός ασκεί στο μαθητή. 286
