Του Νίκου Τσούλια
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται εκτός των άλλων και από έναν καθημερινό καταιγισμό πληροφοριών. Κάθε στιγμή συνδέεται και με μια είδηση, που εκπέμπεται και προσφέρεται για ενημέρωση σ’ όλους. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσπαθούν να νομιμοποιηθούν στη συνείδηση των πολιτών μέσα από τη διαρκή παραγωγή ειδήσεων και κυρίως μέσα από την πολυποίκιλη διαφήμιση των ειδήσεων, έτσι ώστε να δημιουργούν μια ατμόσφαιρα ζωηρού ενδιαφέροντος.
Η σύγχρονη κοινωνία εκπνέει τον καταναλωτισμό της σ’ όλες τις εκδηλώσεις και δεν αφορά μόνο τη διατροφική συμπεριφορά. Αντίθετα, ο καταναλωτισμός συνδέεται με κάθε πολιτισμικό αγαθό, με την «εικονογράφηση» της δημόσιας ζωής, με το αξιακό σύστημα, με την ειδησεογραφία, με τη λειτουργία της πολιτικής. Πρόκειται για ένα φαινόμενο γενικού παροξυσμού, όπου ο άνθρωπος δεν είναι δημιουργός των στοιχείων της ζωής του, παρά μόνο σε μια μικροκλίμακα που δεν ενδιαφέρει κανένα και ουσιαστικά συμμετέχει στο κοινωνικό γίγνεσθαι μόνο ως καταναλωτής των πραγμάτων και των γεγονότων που παράγουν κάποιοι άλλοι.
Αλλά ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι άλλοι; Ουσιαστικά πρόκειται για το παγκόσμιο σύστημα εξουσίας αλλά και για τα πολλαπλά συστήματα εξουσίας που στήνει κάθε χώρα. Είμαστε πλέον κοινωνία του θεάματος. Οι άνθρωποι κατατρώνε κυριολεκτικά τη ζωή τους μέσα από την κατανάλωση έτοιμων «προϊόντων». Νιώθουν ότι η δική τους εργασία δεν έχει καμιά αξία μπροστά στα τόσα και τόσα σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν ανά τον ενιαίο σημερινό κόσμο και προσφέρεται μόνο για την εξοικονόμηση εκείνων των αναγκαίων χρημάτων που θα τους βοηθήσουν να είναι καλοί καταναλωτές και μόνο καταναλωτές.
Ασθμαίνοντες από το διαρκές κυνηγητό παρακολούθησης των «σημαντικών γεγονότων» προστρέχουν στη διαρκή ενημέρωση, χωρίς να μπορούν να αξιολογήσουν το «ουσιώδες» από το «επουσιώδες» και το πολύ πολύ να καταφεύγουν στους ενδιάμεσους – κυρίως δημοσιογράφους και πολιτικούς – για να τους πούνε πού πρέπει να εστιάσουν. Δεν έχουν καμιά κουλτούρα για το «είναι» των πραγμάτων και της ζωής τους. Προσπαθούν να κατακτήσουν τον κόσμο του «έχειν» και ό,τι δεν μπορεί να κατακτήσουν εν τοις πράγμασι να το «κατακτήσουν» στο «φαίνεσθαι».
Φαντασιωνόμαστε και ονειρευόμαστε επί των προβολών που κάνουμε στα μεγάλα υλικά αγαθά και τα οποία δεν μπορούμε να αγγίξουμε. Έτσι, για παράδειγμα, θα παρακολουθούμε σαπουνόπερες και θα ενσωματώνουμε τον εαυτό μας στον κόσμο του θεάματος σκεπτόμενοι είτε ακριβά αυτοκίνητα είτε εντυπωσιακές βίλες, αν και ποτέ αυτό το σκηνικό δεν πρόκειται να μας απασχολήσει στην πραγματικότητα. Έχουμε παραδώσει το πνεύμα μας και κυρίως τα όνειρά μας και τα μεγάλα σχέδιά μας στη μυθολογία ενός κόσμου μακρινού από εμάς, χωρίς να αξιολογούμε και να χαιρόμαστε τη δική μας καθημερινότητα, την πραγματική ζωή μας, το αυθεντικό είδωλό μας. Δεν στοχαζόμαστε επί των ουσιαστικών πτυχών της ζωής μας και έτι περαιτέρω δεν ανταλλάσσουμε τους προβληματισμούς μας ούτε και με τους ανθρώπους του μικροπεριβάλοντός μας.
Φυσικά και δεν ισχυρίζομαι ότι ο πολίτης θα πρέπει να ζει στο «κουκούλι» του˙ το αντίθετο ακριβώς, ισχυρίζομαι ότι ο πολίτης θα πρέπει να έχει τη δράση της ζωής του επί του πραγματικού σκηνικού, να συμμετέχει στη δημόσια σφαίρα μέσα από τη δική του επαγγελματική και κοινωνική δραστηριότητα, να είναι δημιουργός, να απολαμβάνει τη δική του σχέση με τον κόσμο και να είναι εν μέρει θεατής των μακρινών απ’ αυτόν συμβαινόντων – να μην είναι τελικά μόνο καταναλωτής του «θεάματος», γιατί σε μια τέτοια περίπτωση έχει αλλοτριώσει τη ζωή του και στην ουσία δεν έχει κάνει βίωμά του την ομορφιά της ζωής και του εαυτού του.
Κατατρώει ο καταναλωτισμός της επικαιρότητας και την ερμηνευτική ματιά του ανθρώπου˙ τον βάζει να τρέχει πίσω από τα γεγονότα, χωρίς να τον αφήνει να στοχαστεί για το νήμα που εξυφαίνεται ή για τους μηχανισμούς που στήνονται γύρω από τη ροή της δημόσιας ζωής. Αλλά όταν είσαι καταναλωτής των γεγονότων που παράγουν οι άλλοι και δεν έχεις ούτε την ερμηνευτική θεώρηση των πραγμάτων, ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος σου στην κοινωνία; Ας δούμε με ένα απλό παράδειγμα που ανήκει στο κυρίαρχο σκηνικό της σημερινής κρίσης της χώρας μας, τι ακριβώς θέλω να επισημάνω. Έκανε μια δήλωση ο πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας ότι το χρέος της Ελλάδας το 2008 ήταν 800% επί του Α.Ε.Π. αλλά του ζητήθηκε τότε από πολιτικά πρόσωπα – και δεν χρειάζεται να στοχαστούμε ιδιαίτερα ότι πρόκειται για τον τότε πρωθυπουργό – να μην αναφέρει τίποτα για να μη δημιουργηθεί πρόβλημα. Κι όμως αυτή η δήλωση πέρασε απαρατήρητη, αν και αφορά την ουσία της γένεσης της κρίσης και το ποιοι ευθύνονται.
Ο λόγος είναι απλός! «Τα γεγονότα τρέχουν. Είναι δυνατόν να γυρίζουμε πίσω στο …μακρινό 2008; Τώρα είμαστε σε άλλη φάση». Τελικά τι γίνεται; Παρακολουθούμε τη ροή των πραγμάτων στο «φαίνεσθαι», αλλά δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να στοχαστούμε όχι στο πώς διαμορφώνεται το «γίγνεθαι» και το «είναι» αλλά δεν αναρωτιόμαστε ούτε το πώς προκύπτει το «φαίνεσθαι». Η σημερινή κρίση μας είναι κρίση του πνεύματος και όσο δεν το συνειδητοποιούμε, τόσο η κρίση θα οξύνεται. Τελικά είμαστε απλοί καταναλωτές επί παντός πεδίου. Δεν είμαστε δημιουργοί ούτε καν του κόσμου της δικής μας σκέψης!
