Του Νίκου Τσούλια
Η σχέση επιστήμης και φιλοσοφίας είναι διαλεκτική. Πρόκειται για ένα συνεκτικό δίπολο, το βασικό δίπολο της έρευνας και της γνώσης, που τα δυο του μέρη αλληλοεξαρτώνται και αλληλοσυγκρούονται αλλά και διαμορφώνουν μια σύνθεση ομορφιάς και αρμονίας. Η μια τροφοδοτεί την άλλη με ερωτήματα και αναζητήσεις, με πορίσματα και θεωρήσεις και φιλοσοφία και επιστήμη περιστρέφονται ως ζεύγος δυνάμεων δίκην ατέρμονα κοχλία που κινείται σταθερά και αέναα προς το άγνωστο.
Ας δούμε το πώς ο Αριστοτέλης καθορίζει τη μεταξύ τους διαμεσολαβημένη από τον άνθρωπο σχέση τους αλλά και τη συνένωσή τους στο πιο γενικό πεδίο του Λόγου και της Πράξης. «Ο σκοπός της επιστήμης είναι η απόκτηση γνώσεων. Ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι η κοσμοθεώρηση της ζωής και η καταπολέμηση της αμαρτίας. Η δε πολιτική ενώνει και εφαρμόζει τα στοιχεία αυτά (επιστήμη, φιλοσοφία) με σκοπό τη συμφιλίωση των λαών». Το «σχετικό» και το διαρκώς «αναθεωρητέο» βρίσκεται στη γραμμική πορεία της επιστήμης, ενώ η φιλοσοφία κινείται σε κύκλο, στο σχήμα της αρμονίας και της θεμελιώδους αναζήτησης, σε περιδίνηση στο εσωτερικό του πνεύματός μας.
Γεννημένη η επιστήμη από τα σπλάγχνα της φιλοσοφίας επιχειρεί ένα ταξίδι στο χρόνο, στην επικράτεια του «συγκεκριμένου» και του «αποτελεσματικού», αλλά ο γεννήτοράς της θα διατηρεί τα σκήπτρα στην κορυφή του πνεύματος, γιατί η φιλοσοφία περιστρέφεται στα πιο βασικά ερωτήματα του ανθρώπου. Η επιστήμη πορεύεται σε διαδρομή διαρκούς εξειδίκευσης, ενώ η φιλοσοφία αναζητεί όλο και πιο μεγάλες γενικεύσεις. Και παρόλο που θα περίμενε κανείς η επιστήμη να γίνεται πιο προσιτή στους ανθρώπους – είτε λόγω της διαρκούς εκροής αποτελεσμάτων είτε λόγω του διαρκώς επιμεριζόμενου λόγου της -, εν τούτοις είναι η φιλοσοφία που θα ζεσταίνει πιο εύκολα την ψυχή μας και θα καταλαγιάζει την υπαρξιακή αγωνία μας.
Ο λόγος είναι απλός. Τα ερωτήματα και οι αγωνίες της δημιουργούν εκείνο τον ίδιο κύκλο τον οποίο κάθε άνθρωπος διαμορφώνει επί του προσωπικού υπαρξιακού πεδίου. Ο Κ. Δεσποτόπουλος, ένας από τους πιο στοχαστικούς φιλοσόφους των σημερινών καιρών μας, έχει μια τεκμηριωμένη ερμηνεία για την ιδιαίτερη ακτινοβολία της φιλοσοφίας. «Στην εποχή μας η φιλοσοφία, όσο κι αν έχει εκχωρήσει βαθμιαία σε ειδικές επιστήμες πολλά θέματα, δεν έπαυσε όμως να κρατάει τα πρώτα και τα έσχατα, καθώς μόνη αυτή επιτελεί την αναγωγή των ανθρώπινων συνειδήσεων προς απόλυτη εδραίωση και απειροδιάστατη προοπτική. Ώστε, παράλληλα προς το άλλο βαρύτιμο έργο της, να λειτουργεί επιστατικά στο βάθρο και στην κορυφή των ειδικών επιστημών, δηλαδή να κατοχυρώνει τις θεμελιωτικές αρχές των και να αξιολογεί τις καίριες προβάσεις των».
Είναι τα ερωτήματα και οι απορίες κάθε ανήσυχου ανθρώπου που θαυμάζει κάθε έκφραση της φύσης, που αναζητεί την αιτιότητα στα γεγονότα που διαρκώς προσλαμβάνει μέσα από τις αισθήσεις του, που μένει έκθαμβος στις σκέψεις που δημιουργεί η ίδια η ελευθερία του πνεύματός του. Αυτή η απλότητα της φιλοσοφίας και η τόσο εύκολη συνάντησή της με τις αναζητήσεις μας εκλογικεύει τον όλο και πιο απομακρυσμένο κόσμο της επιστήμης, ο οποίος μετασχηματίζει μεν τα υπαρξιακά μας ερωτήματα αλλά ποτέ δεν τα υπερβαίνει.
Ποιο το νόημα της ζωής; Τι είναι αλήθεια; Είναι προσιτή στον άνθρωπο; Εγώ, ποιος είμαι, από πού έρχομαι και πού πηγαίνω; Τι είναι η αγάπη; Τι είναι το ον και τι το μη ον; Υπάρχουν και ποια είναι τα όρια ύπαρξης και ανυπαρξίας; Τι είναι ο θάνατος; Ποια είναι η σχέση μας με το χρόνο; Γιατί το Σύμπαν είναι τόσο έρημο; Και κατά τη γνώμη μου, το πιο καίριο ερώτημα είναι το τι είναι πραγματικότητα και τι το πνεύμα. Ισχύει άραγε αυτό που ισχυρίστηκε ο Γκάνταμερ στα «Χρόνια μαθητικής φιλοσοφίας»; «Το πνεύμα είναι αυτό που παράγει την πραγματικότητα. Το γεγονός ότι η παραγωγή αυτή αποτελεί ένα ατέρμονο καθήκον προσδίδει το καθολικό νόημα της αρχής αυτής στο γεγονός της επιστήμης. Πρόκειται για μεθόδους δημιουργίας αντικειμένων και προσδιορισμού της πραγματικότητας».
Ο άνθρωπος έχει ζωτική ανάγκη και την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Στην ουσία ο διαχωρισμός σε επιστήμη και φιλοσοφία είναι τεχνικός και ως εκ τούτου πλασματικός. Άλλωστε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα των σύγχρονων κρατών αποσκοπούν στην υπηρέτηση ταυτόχρονα αυτών των πεδίων της έρευνας και της γνώσης. Δεν μπορούμε να βρούμε κάτι ολοκληρωμένο χωρίς τη συνύπαρξή τους και τη συνοδοιπορία τους, και μαζί με την Τέχνη συνθέτουν το Σύμπαν του πνεύματος, το άπαν του ανθρώπου.
