Του Νίκου Τσούλια
«Καταραμένη φτώχεια», έλεγαν και ξανάλεγαν στους παλιότερους καιρούς οι άνθρωποι που βασανίζονταν από τις μεγάλες ελλείψεις και δεν μπορούσαν να αναθρέψουν τις οικογένειές τους. Ήταν καιροί δύσκολοι. Η Ελλάδα μόλις είχε βγει από τον πόλεμο και από τις μεγάλες πληγές που είχε αφήσει στην κοινωνία μας ο τραυματικός εμφύλιος πόλεμος.
Ήταν τότε που το πολιτικό σύστημα και όλο το σύστημα εξουσίας της πάλαι ποτέ κραταιάς σκληρής δεξιάς έλεγχε το δημόσιο βίο με έναν αστυνομικό και βίαιο τρόπο αλλά και πέραν τούτου διείσδυε και στην προσωπική ζωή, αφού τα «φρονήματα» ήταν πάντα το διαμεσολαβητικό στοιχείο στις σχέσεις του πολίτη με το κράτος. Αλλά τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει την πρόοδο και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Η Ελλάδα από τη δεκαετία του 1960 άρχισε να γυρίζει την πλάτη της στην εκτεταμένη φτώχεια.
Υπάρχει φτώχεια και φτώχεια. Άλλη είναι μια γενική φτώχεια που οφείλεται σε ένα οδυνηρό γεγονός, για παράδειγμα σε πόλεμο, σε μια φυσική καταστροφή κλπ, και αφορά σχεδόν όλους τους πολίτες ή όταν είναι μια φτώχεια που φαίνεται να απομακρύνεται από έναν φωτεινό ορίζοντα ανάπτυξης και άλλη είναι μια φτώχεια που οφείλεται στις μεγάλες οικονομικές ανισότητες και στην επικράτηση ενός άδικου συστήματος εξουσίας ή όταν δεν βλέπεις κανένα φως στον ορίζοντα και η φτώχεια φαντάζει σαν το μοναδικό μέλλον των ανθρώπων.
Μία είναι η φτώχεια. Είναι εκείνη η κατάσταση που εξαθλιώνει τον άνθρωπο και του αφαιρεί κάθε δυνατότητα ανέλιξης, που του στερεί την ικανοποίηση των πιο βασικών αναγκών και τον οδηγεί σε κατάσταση ζώου, που τον ταπεινώνει και του αφαιρεί κάθε ίχνος ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τον γονατίζει έτσι ώστε να μην μπορεί να σηκώσει κεφάλι, να υποταχθεί σε ένα «πεπρωμένο» που του έχουν ετοιμάσει άλλοι για να είναι ένα παντοτινό υποχείριό τους. Για να αμφισβητηθεί στην ουσία η φτώχεια θα πρέπει να λύσουμε μερικά ιδεολογικά ζητήματα. Η φτώχεια δεν απορρέει από τη φύση. Είναι κοινωνική κατασκευή ή, πιο ορθά, είναι το πρώτο στήριγμα που φτιάχνει κάθε σύστημα εξουσίας ακριβώς γιατί είναι η βάση του για την αναπαραγωγή του μέσα από τη χειραγώγηση των ανθρώπων.
Η φύση έχει πλούτο για όλους τους ανθρώπους. Αλλά είναι η φοβερά άνιση η κατανομή των πόρων που τη διαμορφώνει ένα κατασκευασμένο σκηνικό μιας δήθεν φυσικής τάξης πραγμάτων. Όταν σήμερα μερικές δεκάδες πολυεθνικών επιχειρήσεων ελέγχουν το μισό πλούτο όλης της ανθρωπότητας, όταν μία και μόνο επιχείρηση έχει κέρδη μεγαλύτερα από το εθνικό προϊόν χωρών και χωρών της Αφρικής ή της Ασίας, καμιά επινόηση περί δήθεν αντικειμενικών διαφορών (και όχι ανισοτήτων…) δεν μπορεί να σταθεί.
Η αμφισβήτηση της φτώχειας ως δεδομένο στοιχείο των κοινωνιών ή θα είναι απόλυτη και ολοκληρωτική ή δεν μπορεί να γίνει. Τι εννοώ; Αν δεν διαμορφώσουμε κοινωνικά κινήματα και πολίτες με ισχυρή κοσμοθεωρία και αντίληψη ζωής ότι δεν πρέπει να υπάρχουν καθόλου φτωχοί, τότε θα είμαστε πάντα υπό την απειλή της φτώχειας. Αν δεν αγωνιστούμε για μια ριζική εκρίζωση της αδικίας των μεγάλων ανισοτήτων, δεν μπορούμε να μιλάμε για πόλεμο κατά της φτώχειας. Αν κοιτάμε την προσωπική μας επικράτεια και μόνο, αν ο αγώνας μας είναι για την «πάρτη μας», τότε έχουμε ήδη ηττηθεί εξ αρχής και δεν χρειάζεται να προσπαθήσουμε. Η σημερινή βίαιη αποδόμηση της μεσαίας τάξης και η μαζική φτωχοποίησή της κατέδειξε με τον πιο εμφαντικό τρόπο τη λανθασμένη αντίληψή μας περί τριών κοινωνικών τάξεων που δήθεν διασφαλίζουν την πορεία μιας χώρας.
Βρισκόμαστε ήδη σε πόλεμο, σε σκληρό και αδυσώπητο οικονομικό πόλεμο, σε πόλεμο που αφαιρεί ζωές απελπισμένων ανθρώπων, που οδηγεί στο δρόμο άστεγους, που ακυρώνει το μέλλον των νέων, που δεν επιτρέπει στους άρρωστους να πάνε στο γιατρό ή να πάρουν τα φάρμακά τους, που στερεί μαθητές από το πρωινό τους και δαγκώνουν μια γωνία από την τυρόπιτα του φίλου τους και δεν τους επιτρέπει να έχουν ούτε τα τρία ευρώ για τη συμμετοχή τους σε μια εκπαιδευτική επίσκεψη με το σχολείο τους…
Δεν είναι το μέλλον μας η φτώχεια! Γιατί δεν υπάρχει μέλλον με φτώχεια. Ο αγώνας μας κατά της φτώχειας είναι ο μέγας αγώνας της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Αν αυτό δεν γίνει η ψυχή και η σημαία της συνείδησής μας, αν δεν αποτελεί τον πιο ισχυρό κρίκο της κοινωνικότητάς μας, αν δεν συνθέτει το πρώτιστο πρόταγμα της ζωής μας, τότε το μέλλον δεν μας ανήκει. Αλλά μπορεί να υπάρχει άνθρωπος που δεν θέλει το μέλλον του και τη ζωή του;
