Του Νίκου Τσούλια
Πόλη, πολίτης, πολιτική, πολίτευμα, πολιτεία: ένα σμήνος λέξεων με παρόμοιο σημασιολογικό περιεχόμενο και αξιακό φορτίο, με κοινή καταγωγή και κοινό σκοπό. Απ’ εδώ γεννήθηκε και ο φοβερός θεσμός της δημοκρατίας, ο μόνος θεσμός που ταξιδεύει στην ιστορία του ανθρώπου με την ίδια ακτινοβολία εδώ και χιλιάδες χρόνια!
Πόλη και πολίτης είναι αδιαίρετες έννοιες, που η μία γεννάει την άλλη και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη. Δεν μπορεί να νοηθεί ο πολίτης χωρίς την ενεργό και τη με πάθος συμμετοχή του στο δημόσιο βίο της πόλης. Σ’ αυτό το συστατικό στοιχείο της σχέσης και του δεσμού «πολίτη – πόλης» γεννιέται και το όλο στερέωμα της πολιτικής και αναδύεται το πεδίο που κινεί τη ζωή των ανθρώπων και το μέλλον των κοινωνιών. Γι’ αυτό και θεωρείται άφθαστος οΕπιτάφιος του Περικλή. «Ο ωραιότερος πολιτικός λόγος της δυτικής παράδοσης αναφέρεται στην ιδιότητα του πολίτη: είναι ο συναρπαστικός λόγος που έβαλε ο Θουκιδίδης στο στόμα του Περικλή» (P. Drucker, Μετακαπιταλιστική κοινωνία).
Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία με προοπτική χωρίς την πολύπλευρη ένταξη και τη δραστήρια συμμετοχή των πολιτών στους κομματικούς φορείς, στους κοινωνικούς θεσμούς και στα μαζικά κινήματα. Και είναι αυτός ο πλουραλισμός των συλλογικών υποκειμένων που εμπλουτίζει τη δυναμική των κοινωνιών και φωτίζει το μέλλον των λαών. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα αναστέλλοντας τη δημοκρατία – γιατί ποτέ δεν μπορεί να διαιωνισθεί η κατάργησή της – ακυρώνουν όλο αυτό το θεσμικό / κοινωνικό πεδίο, για να μπορούν να διατηρηθούν στην εξουσία.
Η συμμετοχή των πολιτών στα κοινωνικά κινήματα προάγει την προσωπική ολοκλήρωση κάθε ανθρώπου και συνεργεί τα μέγιστα στην πιο άρτια αυτοπραγμάτωσή του. Γι’ αυτό και ο Γκίντενς θεωρεί ότι «το βασικό μέλημα μιας ριζοσπαστικής κοινωνικής θεωρίας πρέπει να είναι η ενίσχυση των κοινωνικών κινημάτων» (Εισαγωγή στην κοινωνιολογία). Και είναι η συλλογικότητα στις τόσες και τόσες της εκφράσεις της που αναδεικνύει τις αρετές του πολίτη και του ενισχύει την αυτοπεποίθηση ότι είναι κοινωνός και συνδημιουργός των κοινωνικών διεργασιών και των πολιτικών εξελίξεων, οι οποίες ούτως ή άλλως καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την πορεία της ζωής του. Ο ιδιώτης, το άτομο, ο άνθρωπος που ζει στο «κουκούλι» μιας δήθεν αυτόνομης επικράτειας όχι μόνο δεν γνωρίζει τους νόμους της ιστορίας αλλά δεν έχει ουδόλως κατανοήσει τα νοήματα της ζωής και τις βαθύτερες αγωνίες της ύπαρξής του. Δεν έχει κατανοήσει την απλή πραγματικότητα ότι «οι οργανώσεις είναι το ανθρωπογενές περιβάλλον, η κοινωνική οικολογία της μετακαπιταλιστικής κοινωνίας». (P. Drucker, Μετακαπιταλιστική κοινωνία)
Ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος μέσα από μια μακρά περίοδο βιολογικής εξέλιξης, όπου όμως βασικός παράγοντας της εξόδου του από τα ζωικά σκοτάδια ήταν η δημιουργία ομάδων και πρωτόλειων μορφών κοινωνιών. Μέσα από την ανάδυση αυτών των μορφών συμβίωσης κατάφερε να ανταπεξέλθει στις φοβερές αντιξοότητες του φυσικού περιβάλλοντος και να δημιουργήσει τις πρώτες μορφές πολιτισμού. Η ίδια η γλώσσα του και η σκέψη του – που είναι και καθοριστικά στοιχεία στην πορεία του εξανθρωπισμού του – είναι γεννήματα της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, των πρωταρχικών μορφών συλλογικότητας. Αυτή τη βασική εκτίμηση αναδεικνύει ο Μαρξ, που ισχυρίζεται ότι «μέσα στην κοινωνία, η οποία είναι και εργασία και απελευθέρωση, βρίσκονται ταυτόχρονα και «η φυσική ουσία του ανθρώπου» και η «ανθρώπινη ουσία της φύσης» (F. Braudel, Η γραμματική των πολιτισμών).
Η συμμετοχή του πολίτη στα κοινωνικά κινήματα βαθαίνει το περιεχόμενο της δημοκρατίας, ουσιαστικοποιεί τη λειτουργία της πολιτικής και, σε κάθε περίπτωση, είναι ο βασικός παράγοντας αναχαίτισης του αυταρχισμού των τόσων και τόσων μορφών εξουσίας και χειραγώγησης που διαρκώς αναπαράγονται και διογκώνονται στις ταξικές κοινωνίες. Κανένας πολίτης δεν μπορεί να πει «δεν με νοιάζει και δεν με αφορά το γενικό συμφέρον». Δεν υπάρχουν «προσωπικά βασίλεια», μέσα στα οποία μπορεί να δημιουργήσει τη ζωή του ο άνθρωπος.
Οι «μεγάλες αφηγήσεις» του ανθρώπου μπορούν να κατανοηθούν μόνο όταν είμαστε συνδημιουργοί των, όταν συλλογικά «μπορούμε να αντιτάξουμε την ελευθερία στην εξουσία, την ισότητα στη διαφορά, την αδελφότητα στην εγγύτητα» (L. Jezequel, Ελευθερία πίστης, ελευθερία σκέψης). Αλλά η συμμετοχή μας στα κοινά δεν είναι ανάγκη μόνο της πόλης και της κοινωνίας. Είναι πρώτιστη ανάγκη και ομορφιά ζωής για κάθε πολίτη. Είναι η συλλογικότητα που θα του σμιλέψει την κοινωνική του Μορφή, που θα τεχνοτροπήσει επί του προσωπικού του ειδώλου με έναν τρόπο που θα πολλαπλασιάζει τη δική του δυναμική και θα εξυψώνει το πνεύμα του σε όλο και πιο φωτεινά και πιο δημιουργικά μονοπάτια.
